Schouwburg Tilburg: Breien met stenen

Ik heb Tilburg nog steeds niet helemaal door. Ik bedoel het wegenplan. De schouwburg is mijn doel. Na wat rondrijden ben ik blij het gebouw te zien dat ik herken van een eerder bezoek. Toen zei het gebouw me weinig. Dat is deze keer wel anders.

Toneelgroep Het Zuidelijk Toneel presenteert Marx, een theatermonoloog door Frank Lammers, die de meesten wel kennen. Vooraf is er een inleiding in de Jacques de Leeuwzaal. Dit zaaltje is een lust voor het oog vanwege de textiele kunstwerken van Samira Boon die er hangen.

Van de Jacques de Leeuwzaal via een brede gang, waarboven een zaagtandplafond hangt, langs de garderobe en over een draaiende trap naar de foyer van de grote zaal. In de brede gang ligt een dikke rode loper. Het is de zachtheid van de loper die me bewust maakt van de schoenen aan mijn voeten. Ik wil er op blote voeten overheen, maar houd me in.

De foyer is ruim en heeft meerdere ‘sferen’ die in elkaar overlopen. De bar staat in een relatief lage ruimte met fraaie betonnen driehoekstructuren – gekantelde zaagtanden – aan het plafond en een glimmende natuurstenen vloer. Best een kille ruimte en toch gebeurt er iets, zonder te weten wat. Achter de bar hangen bijzondere kastjes aan de muur. Kastjes van een lichtbruine houtsoort en met glazen schuifdeurtjes die iets achterover hellen. Geen ramvolle stellage tegen een achterwand, nee, kastjes.

De zitruimte is gerealiseerd op een gele verhoging in een hoge ruimte aan al even hoge ramen waarvoor semi-transparante gordijnen hangen. Deze gordijnen worden vanaf de grond met blauw en rood licht beschenen, wat resulteert in een dromerige sensualiteit. De ruimte wordt er zachter van.
Dan is er tegenover de bar nog de hoge witte buitenmuur, die doorloopt tot aan de vloer van de foyer van de kleine zaal een verdieping lager. De muur heeft kunstig gemetselde verdikkingen waardoor het de uitstraling krijgt van grof breiwerk met wisselende soorten steken. We bevinden ons in Tilburg, textielstad. Een vergelijking van breiwerk met metselwerk ligt trouwens voor de hand. Breiwerk is een verzameling steken; metselwerk is een verzameling stenen. Steek na steek; steen na steen.

Er klinkt een diep geluidssignaal: de voorstelling gaat zo beginnen. Ik onderga Marx met drie jongelui. Het stuk maakt indruk. De Karl Marx van regisseur Stefaan Van Brabandt slaat een overtuigende brug van de maatschappelijke situatie van anderhalve eeuw geleden naar die van nu. Het denken van Marx werpt een onmisbaar licht op onze tijd. Voor de jongelui is het een nieuw licht, zeer welkom in een politiek landschap van gefrustreerden. Bovendien bewijst Frank Lammers zich als fijn acteur.

Na afloop drinken we nog wat aan een tafel op de gele verhoging. Hoe kan dit theater met zijn grote ruimtes, die haast ongemerkt in elkaar overgaan, toch zo’n prettig intieme sfeer creëren? Niks dringt zich op, alles dient zich dankzij de ruime openheid in bescheidenheid aan. Zou dat het geheim zijn? Zouden de architecten Bijvoet en Holt, die de schouwburg ontwierpen en in 1961 geopend zagen worden, zich daarvan bewust zijn geweest? In 2015 werd het een rijksmonument, misschien wel daarom.

De inrichting, het meubilair, de verlichting, de details, de ruime openheid, de textiele kunstwerken van Samira Boon, alles eigenlijk: als ik interieurontwerper was, ging ik hiervoor naar dit theater. Uitgaan vanwege het interieur.

Opvallend aan de ronde vormen binnen is dat die zijn opgetrokken uit harde, starre materialen zoals beton en baksteen. Ondanks die materialen geven de rondingen het gebouw iets vloeibaars; de bezoeker stroomt er doorheen. Aan de buitenkant krijgt het gebouw zijn volstrekt eigen karakter door een combinatie van gebogen en rechte muren, als een decor, opgetrokken uit gelige en okerkleurige baksteen. Kleuren die het gebouw tegelijk iets aards en lichts geven.

Mijn oog valt op het metselwerk van de gebogen muur. Halsteenverband, de stootvoegen superstrak aan het schietlood. De rechterkant van elke baksteen ligt als een zaagtand een paar centimeter naar voren, de linkerkant lijkt daardoor terug te vallen. Omdat ik dit metselverband nooit eerder zag, neem ik de tijd om me eraan te vergapen. Een metselverband zonder naam, dus ik kan de jongelui die me vragen waarnaar ik sta te kijken, niet vertellen waarnaar ik sta te kijken.