De Nijverheid in Utrecht: broedplaats voor interieurontwerp en meer

Ruim vier eeuwen geleden maakte Jeroen Bosch het schilderij De Tuin Der Lusten. Ooit zag ik dat werk in het Prado in Madrid. Voor wat het waard is, mag ik dus zeggen dat ik het kunstwerk in het echt gezien heb. Maar heb ik het wel echt gezien, ik bedoel, heb ik alles gezien, ja, is er werkelijk niets aan mijn aandacht ontsnapt? Ik denk dat ik terug moet naar Madrid. Dit gevoel had ik ook toen ik twee jaar geleden De Nijverheid aan de Nijverheidskade in Utrecht had bezocht. Het is er van gekomen.

De Nijverheid presenteert zich als culturele vrijhaven. Er zijn meer van dergelijke plekken in Nederland, maar deze in Utrecht is vooralsnog mijn favoriet. Het woord vrijhaven is in betekenis verwant met vrijplaats. Op een willekeurige website las ik dat de hedendaagse vrijplaats ruimte biedt aan vernieuwende en grensverleggende initiatieven van culturele en maatschappelijke aard. Vernieuwend en grensverleggend dus. Dit houdt in dat de mensen die er werken voorbij het gewone proberen te kijken. Proberen is experimenteren en wie experimenteert heeft mislukking ingecalculeerd. Mislukking klinkt trouwens negatiever dan het is. Als iets lukt, strookt het resultaat met de intentie. Een mislukking strookt niet met de intentie, maar kan toevallig wel iets moois opleveren. Als je het terrein van De Nijverheid oploopt, zie je meteen dat er naar hartenlust geëxperimenteerd wordt. Veel is onaf, het rauwe resultaat van een idee in ontwikkeling. De Nijverheid ontwikkelt zich via mensen die zich ontwikkelen. Zoals de plek er nu uitziet, zag die er twee jaar geleden niet uit. Het terras is er een schitterend voorbeeld van. Alles verraadt de toets van een mensenhand. Alle belettering is met de hand geschilderd. Stoelen, banken, tafels: alle meubelstukken zijn of tweedehands of zelf bedacht en vervaardigd. En voor wat ze zelf maken, gebruiken ze hoofdzakelijk sloopmaterialen. Net voorbij de ingang hanteert een jonge vrouw een klein formaat cirkelzaag om ermee een verweerde pallet aan stukken te zagen. Ik groet haar, maar ze hoort of ziet me niet. Geconcentreerd, haar oren verstopt onder gehoorbeschermers, sloopt ze de pallet met het oog op een nieuwe bestemming voor de materialen.

De Nijverheid ligt op een industrieterrein aan een zijtak van een kanaal met een hoge kademuur. De omgeving is niet mooi (in idyllische zin); het is industrieel van het afstotelijke, karakterloze soort. Loodsen bekleed met verkleurde damwandpanelen. Functionaliteit (volume) boven schoonheid. De perfecte basis voor een interieurontwerper, want van elke ingreep wordt het geheel beter.

Mij doet het terrein denken aan de bouwdorpen uit mijn jeugd. Met vriendjes en vriendinnetje een tijdelijk onderkomen bouwen in een stad die tegelijkertijd verrijst. Ook denk ik aan de propvolle huiskamer van een man die alles verzamelde – één balpen is geen verzameling; de tweede balpen markeert het begin ervan. Altijd ging ik er weg met het gevoel dat ik niet alles gezien had, wat ook klopte. Dat gevoel nam toe toen ik ontdekte dat alles ook nog eens een verhaal had.

Ik neem plaats aan een tafel op het terras en speel memory met de honderden stoelen om me heen. Voor elke twee stoelen die hetzelfde zijn, geef ik mezelf een punt. Bij vier punten houd ik het spelletje voor gezien. Aan de waterkant van het terras staat een podium. Hierop worden een paar korte videowerken vertoond. De mensen die deze werken met geluid willen volgen, krijgen een draadloze koptelefoon. De koptelefoons hebben rode ledlampjes op de schelpen, wat in het donker een prachtig schouwspel is. Gasten die liever praten dan luisteren, stellen het zonder koptelefoon. De fles bier die ik via een QR-code bestelde, wordt uitgeserveerd. Laatst las ik ergens dat de QR-code een enorme opmars heeft gemaakt in coronatijd, wat was te voorspellen. Het personeelstekort in de horeca was ook te voorspellen. De QR-code compenseert het personeelstekort. Uit een van de vuurkorven valt een brandend blok hout. Enkele gasten deinzen verschrikt terug. De jonge vrouw die zojuist mijn bier uitserveerde zet haar dienblad op de grond, pakt voorzichtig het brandende blok van de grond en gooit het terug in de korf. Dat doet een QR-code haar niet na.

Als zelfs het wc-bezoek een belevenis is, zijn alle punten binnen. Voor een plas gaan mannen naar het urinoir. Urinoirs hebben ze hier in twee soorten. De eerste soort staat op een verhoging. Het lijkt daardoor op een kraaiennest. Zouden er links van mij geen struikjes in bakken staan, dan keek ik nu uit over het hele terras. Urinoirs heten pisbakken in de volksmond. Hier heeft iemand oude drinkbakken voor koeien omgebouwd tot pisbak. Boven de bakken hangen schilderijen. Boven de linkerbak een Grieks tafereel waarop een persoon aan de ontblote borst van een vrouw lijkt te sabbelen; boven de rechterbak hangt een Bob Ross-achtig werk waarop de naaldbomen bijna net zo groot zijn als de bergen in het landschap hoog. Deze plasgelegenheid is de mooiste waar ik ooit ontspande. De tweede urinoirplek is van het festivalsoort: een meterslange roestvaststalen bak. De wand waartegen de bak is bevestigd is verluchtigd met graffiti-achtige monsters en in de bak zelf staat een tuinkabouter van de winkelketen Action. Wie het kan laten om over de kabouter te urineren, heeft zichzelf in verdacht sterke mate onder controle. Misschien kent u de urinoirs van Koninklijke Sfinx waarin een afbeelding van een vliegje in het glazuur is aangebracht. De kabouter is een gemakkelijker doelwit en bovendien in 3D.

De speelsheid die de ontwerpers van De Nijverheid aan den dag leggen, strekt verder dan de plasgelegenheid. Alles is hier speels en daardoor zo luchtig dat het lijkt te ademen. Interieurontwerpers in spe zouden hier moeten gaan kijken om hun denken los te gooien zoals sporters hun spieren oprekken en opwarmen voordat ze zich focussen op een topprestatie. Van mij mag de wereld een grote vrijhaven worden.